NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE WADY WYMOWY U DZIECI

Najczęstszym zaburzeniem mowy występującym u dzieci jest dyslalia, czyli zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania określonych dźwięków (Spionek  1969). Inna autorka – B. Sawa uważa natomiast, że dyslalia to zaburzenie artykulacyjne polegające na opuszczaniu, podstawianiu, zniekształceniu głosek (Sawa 1990). Istnieje kilka kryteriów różnicujących dyslalię. Jednym z nich jest podział ze względu na rodzaj – nazwę głoski , która jest nieprawidłowo artykułowana. Do tej grupy należy zaliczyć następujące rodzaje dyslalii:

1. Sygmatyzm – inaczej seplenienie, polega na nieprawidłowej artykulacji głosek tzw. szeregu syczącego:/s, z, c, dz/; szeregu ciszącego:/ś, ź, ć, dź/ oraz szumiącego: /sz, ż, cz, dż/. To zaburzenie artykulacji jest najczęściej spotykane u dzieci. Istnieją różne rodzaje sygmatyzmu, spośród których najczęstszym jest sygmatyzm interdentalny (seplenienie międzyzębowe).

2. Rotacyzm to zaburzona, nieprawidłowa artykulacja głoski/r/.

3. Kappacyzm to nieprawidłowa artykulacja głoski /k/.

4. Gammacyzm to rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski /g/.

5. Lambdacyzm to nieprawidłowa artykulacja głoski /l/.

6. Betacyzm to rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji głosek /b/, /p/.

7. Wymowa bezdźwięczna polega przede wszystkim na tym, iż nie są wymawiane głoski dźwięczne, które są zastępowane odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi, np.: zamiast /b/ jest /p/, zamiast /d/ jest /t/, zamiast /w/ jest głoska /f/.

Przyczyn dyslalii należy szukać w:

• zmianach anatomicznych aparatu artykulacyjnego (np. nieprawidłowa budowa języka, nieprawidłowa budowa podniebienia, zniekształcenia zgryzu, anomalie zębowe, przerost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej);

• nieprawidłowym  funkcjonowaniu narządów mowy (niska sprawność języka, zakłócona sprawność mięśni napinających i przywodzących, brak pionizacji języka);

• nieprawidłowej budowie i funkcjonowaniu narządu słuchu (zaburzenie analizy i syntezy słuchowej, wybiórcze upośledzenie słuchu, obniżenie słyszalności, zaburzenia słuchu fonematycznego);

• niesprzyjających warunkach do uczenia się mowy związanych z czynnikiem społecznym (nieprawidłowe wzorce wymowy u osób otaczających dziecko na co dzień, nieprawidłowa atmosfera w gronie rodzinnym, brak stymulacji mowy u dziecka przez rodziców);

• nieprawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego;

• psychicznym podłożu dyslalii;

• opóźnionym rozwoju psychomotorycznym i emocjonalnym dziecka.

 

JAK POMÓC DZIECKU W ROZWIJANIU MOWY?

Mowa jest sprawnością, wymagającą doskonalenia. Drogą do jej nabywania jest kontakt ze środowiskiem, a więc przejmowanie prawidłowych wzorców mowy poprzez osłuchanie się z nią w najbliższym otoczeniu. To ile i w jaki sposób mówimy do dziecka ma bardzo duży wpływ na rozwój jego mowy.

Mowa rozwija się dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu aparatu mowy. Wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, podniebienia, krtani, płuc. Jej rozwój przebiega równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części wchodzących w skład skomplikowanego narządu mowy potrzebny jest pewien okres i aktywne ćwiczenia.

Zapobieganie wadom wymowy to również zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko źle mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania w wypowiadaniu się. Mowa jest atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzji komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich sądów, uczuć i upodobań oraz zwiększa poczucie bezpieczeństwa.

Oto kilka wskazówek, które podpowiedzą, co zrobić, by mowa dziecka rozwijała się poprawnie i we właściwym tempie:

• JAK NAJWIĘCEJ– mów do dziecka, podczas zabiegów pielęgnacyjnych, zabaw, codziennych czynności i spacerów. Każda sytuacja jest dobra, aby rozwijać jego sprawność językową. Ciepły i łagodny głos opiekuna działa na dziecko wyciszająco i uspokajająco. Pamiętaj też o tym, że do dziecka należy mówić powoli i wyraźnie, a zdania nie powinny być zbyt długie.

• PAMIĘTAJ O TYM– że dziecku należy dostarczać prawidłowych wzorców wypowiedzi. Mów poprawnie, nie powtarzaj wytworów językowych dziecka.

• PODCHWYTUJ KAŻDĄ– próbę kontaktu słownego ze strony dziecka. Nie gaś naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchaj uważnie wypowiedzi, zadawaj dodatkowe pytania.

• NIE ZMUSZAJ– dziecka leworęcznego do pisania i rysowania prawą ręką, zaburza to funkcjonowanie mechanizmu mowy, co w konsekwencji może prowadzić nawet do jąkania.

• NIE ZAPOMINAJ– o częstym okazywaniu swemu dziecku akceptacji i zadowolenia.

• RAZEM Z DZIECKIEM– czytaj książeczki, opowiadaj historyjki, rysuj, śpiewaj, baw się. To świetna okazja do rozwijania języka, a także do pogłębienia więzi.

• NIGDY– nie ośmieszaj dziecka, nie zawstydzaj, nie karz go w związku z niepoprawną wymową.

• PAMIETAJ, ŻE– większość zaburzeń mowy da się wyeliminować, jeśli terapia zacznie się w wieku przedszkolnym. Terapia logopedyczna nie może się opierać jedynie na spotkaniach z logopedą, ale musi być kontynuowana systematycznie w domu, w formie zabawy.

• MIEJ NA UWADZE– to, że łatwiej jest zapobiegać niż leczyć. Uczyń wszystko, aby mowa dziecka była prawidłowa od najmłodszych lat.

Jeśli proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, to dziecko prawidłowo formułuje swoje myśli, jego wymowa jest zrozumiała nie tylko dla najbliższych, ale i dla obcych osób, sukcesywnie rozwija słownictwo i rozumienie pojęć abstrakcyjnych, prawidłowo stosuje formy gramatyczne.

 

DLACZEGO DZIECKO SIĘ JĄKA?

Jąkanie to jedna z częściej występujących wad wymowy. U dzieci obejmuje około 1% i występuje czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek.

Według teorii rozwojowej około 60% przypadków jąkania powstaje w okresie fizjologicznego powtarzania. W okresie przedszkolnym dziecko jest na poziomie myślenia konkretnego. Eliminowanie nieistotnych, a eksponowanie istotnych momentów sprawia mu poważną trudność. Reagując zazwyczaj emocjonalnie, nie może ono należycie wyrazić swoich myśli. Przeszkadzają w tym zamiarze emocjonalne napięcia, powstające na tle dziecinnych dążeń i życzeń, do których rodzice odnoszą się często negatywnie. Natomiast dziecko zaczyna już krytycznie odczuwać nieudolność swego słownego wyrażania się i powtarza wyrazy tak długo, dopóki nie wypowie ich bez trudu. Ale często im dziecko bardziej „walczy” i pragnie przezwyciężyć powtarzanie, tym bardziej jąkanie pogłębia się. Pojawia się coraz większy strach i wstyd.

Jąkanie jest wynikiem działania wielu czynników, które mogą być różne w poszczególnych przypadkach.

Najczęściej są to:
- występowanie jąkania u niektórych członków rodziny,
- opóźnienie rozwoju mowy lub artykulacji,
- obecność wielu sytuacji przynoszących stres emocjonalny (pierwszy zastrzyk, przestrach, odseparowanie od rodziców, stała niekorzystna uczuciowo atmosfera domowa).

Jąkanie we wczesnym dzieciństwie i w czasie rozwoju dziecka może być różne. Może ustępować lub pogłębiać się. Objawy jąkania są zwykle gorsze, gdy dziecko jest zalęknione, zmęczone, czuje się źle, lub też jest pod wpływem stresu.

Niewiele możemy uczynić wobec czynników powodujących jąkanie, takich jakpredyspozycje– przypadków jąkania w rodzinie, późny rozwój mowy lub artykulacji. Nie możemy także uchronić dziecka przed wszystkimi szokami i stresami codziennego życia. Możemy je tylko wspierać i pomagać mu w razie ich wystąpienia.

Najgorsze sączynniki podtrzymujące. Dotyczą one niekorzystnych sytuacji, które się przedłużają. Mogą to być duże wymagania dotyczące mówienia lub zachowania, napięta i pełna lęku atmosfera domowa, zwiększony krytycyzm w stosunku do dziecka itp. I to właśnie należy eliminować, zmieniać.

Czynniki środowiskowemają ogromny wpływ zarówno na rozwój dziecka, jak i na jego mowę.

Gdy dziecko nie umie sprostać wysokim wymaganiom rodziców czy nauczycieli, staje się lękliwe, co może sprzyjać niepłynności. Dziecko oczekuje przede wszystkim akceptacji, ciepła i miłości. Jeśli jest nadmiernie wrażliwe, nie zniesie zbyt dużej dawki krytycyzmu i będzie się obawiało, że straci miłość rodziców.

Jeśli rodzice uważają, że dziecko musi bardzo poprawnie mówić z uwagi na potrzeby otoczenia lub szkoły, to zwykle stają się nadwrażliwi i zbytnio przeczuleni na mowę dziecka. Dziecko często poprawiane z powodu niepłynności może używać jej jako środka na zwrócenie na siebie uwagi. Jest to zwykle reakcja nieświadoma u małych dzieci, ale instynktowna, jak wiele innych sposobów zwrócenia na siebie uwagi. Z drugiej strony dziecko często napominane, aby mówiło płynnie, najczęściej bardzo się stara i mówi niepłynnie.

Kilka rad dla rodziców

• Mów tak, jak chciałbyś, aby mówiło twoje dziecko.
• Słuchaj co dziecko chce powiedzieć, a nie jak.
• Okazuj radość z rozmowy z dzieckiem.
• Nie nakłaniaj dziecka do mówienia przy obcych.
• Nie krytykuj, nie przerywaj wypowiedzi dziecka.
• Nie mów do dziecka: „nie jąkaj się!”.
• Nie nazywaj nigdy dziecka jąkałą.
• Nie bądź rozdrażniony i niecierpliwy, jeśli dziecko staje się coraz bardziej zaniepokojone.
• Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania.
• Nie polecaj dziecku, aby powtórzyło, mówiło wolniej, pomyślało zanim powie lub też wzięło głębszy oddech. To wszystko powiększa zaburzenia, zwraca uwagę jak się mówi, zamiast co się mówi.

Najlepszą rzeczą, którą można zrobić, jest zmniejszenie swojego niepokoju o niepłynność mowy dziecka.

Wskazane jest, aby jedno z rodziców towarzyszyło dziecku podczas wizyt urodziny, zabaw w domu lub poza domem. Obecność jednego z rodziców stwarza poczucie bezpieczeństwa. Dziecko mówi wtedy spontanicznie, bez zwracania uwagi na mowę. Czytanie małym dzieciom powoli i spokojnie także poprawia ich mówienie. Dziecko włącza się czasem w tok czytania, naśladując głosy zwierząt, maszyn lub dopowiada znane sobie słowa. W ten sposób nie zwraca się uwagi na sposób mówienia, a na treść wypowiedzi i pomaga w uzyskaniu płynności.

Należy pamiętać, że większe bezpieczeństwo daje dziecku zdecydowane postępowanie rodziców niż częste ustępstwa, okazywanie gniewu, bezsilności, łez czy rozpaczy.

Jeżeli istotnie w mowie dziecka jest coś niepokojącego, to należy zwrócić się do logopedy. Dziecko może przechodzić przez normalną fazę niepłynności, lub nawet znajdować się na pograniczu jąkania. Ocena mowy dziecka i uspokojenie rodziców są wtedy czymś wystarczającym, aby uniknąć dalszych kłopotów.
Im wcześniej dokona się oceny sytuacji, tym większa istnieje szansa ustąpienia zaburzenia.